Праваабаронцы за свабодныя выбары

Юрыст Праваабарончага цэнтра "Вясна" Павел Сапелка ў чарговым выпуску блога "Слова аб праве" у "БелГазеце" распавядае пра тое, чаму беларускія праваабаронцы вось ужо больш за 10 гадоў удзельнічаюць у назіранні за выбарамі.

Насуперак навязаным праўладнымі СМІ клішэ аб апазыцыйнасці і палітызаванасці, праваабаронцы, як правіла, далёкія ад палітыкі. У тым сэнсе, што палітычная дзейнасць, дзейнасць партый і палітычных рухаў накіраваныя на прыход да ўлады, а задачы ж праваабаронцаў - абарона, прасоўванне і заахвочванне правоў чалавека і асноўных свабод: палітычных, грамадзянскіх, сацыяльных, эканамічных і культурных. Гэта, вядома, не выключае нейкіх палітычных перакананняў і асабістых палітычных сімпатый, але гэтыя перакананні і сімпатыі не павінны аказваць ўплыву на разуменне пералічаных свабодаў.

Ёсць, аднак, некаторыя палітычныя падзеі, дзе праваабаронцы адыгрываюць сваю ролю: прызначаюцца выбары, і беларускія праваабаронцы ў межах кампаніі "Праваабаронцы за свабодныя выбары» абвяшчаюць пра свой удзел у назіранні за імі.

Чакайце, але мы ж далёкія ад палітыкі? Так, далёкія. Таму што незалежнае непартыйнае назіранне не мае на мэце прывесці нейкую палітычную сілу да ўлады. Яно для таго, каб вынікі выбараў адлюстроўвалі волю грамадзян, якія галасавалі, каб грамадзяне маглі свабодна выказаць сваю волю, без пагроз і запалохвання. Наогул, гэта таксама з Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах: кожны грамадзянін павінен без дыскрымінацыі і неабгрунтаваных абмежаванняў мець права і магчымасць «галасаваць і быць абраным на сапраўдных перыядычных выбарах, якія ажыццяўляюцца на аснове ўсеагульнага роўнага выбарчага права пры таемным галасаванні і якія забяспечваюць свабоднае волевыяўленне выбаршчыкаў».

Што ні слова - то выклік нашым уладам: гаворка ідзе аб праве «кожнага грамадзяніна» абіраць і быць абраным, а ў нашай Канстытуцыі чамусці вязняў СІЗА, якія яшчэ не прызнаныя вінаватымі ў здзяйсненні злачынства, абмежавалі ў грамадзянскіх правах і пазбавілі права галасаваць. Пазбавілі выбарчага права агулам і ўсіх зняволеных турмаў і калоній, хоць агульнапрызнаным стандартам з'яўляецца пазбаўленне выбарчых правоў толькі тых, хто здзейсніў дзяржаўныя злачынствы, накшталт здрады.

Дарэчы, пакт падкрэслівае, што выбары павінны быць сапраўднымі. Гэта пра тое, што іх вынік павінен адлюстроўваць волю галасаваўшых. Якія галасавалі, а не лічылі гэтыя галасы. Розніцу адчуваеце? Вяртаючыся да зняволеных: зразумела, што цяпер іх выбарчыя правы цікавяць, мабыць, толькі праваабаронцаў. А калі вярнуць у краіну сапраўдныя выбары? 30-40 тыс. выбаршчыкаў, наогул-то, гэта шмат.

Або вось тэзіс аб свабодным волевыяўленні: спытаеце, як рэалізуецца гэты прынцып, у студэнта або работніка, які жыве ў інтэрнаце, або які працуе на дзяржпрадпрыемстве ці ў бюджэтнай арганізацыі. Але ж права ўдзельнічаць у выбарах прадугледжвае поўнае права ў выбарах не ўдзельнічаць. Права прагаласаваць за ўпадабанага кандыдата роўнае праву не галасаваць ні за каго. Гэта вельмі непакоіць арганізатараў выбараў: як лічыць галасы, ім ужо добра вядома. Але як палічыць тое, чаго няма? Ды і, мабыць, у фальсіфікацыю дадзеных аб яўцы прыходзіцца ўцягваць куды больш людзей, чым у фальсіфікацыю вынікаў падліку галасоў.

Вось і прыходзіцца праваабаронцам на чатыры месяцы ў кожную выбарчую кампанію адцягвацца ад звыклых спраў і прымацца за вывучэнне ўсіх пытанняў, якія суправаджаюць выбары, бо выбары - гэта не толькі дзень, калі людзі прыходзіць запоўніць і апусціць у скрыню бюлетэнь. Для ацэнкі выбараў маюць значэнне і парадак фарміравання камісій, і ўмовы вылучэння кандыдатаў, і іх магчымасці вядзення агітацыі, і, вядома, падлік галасоў.

Дарэчы, на папярэдніх парламенцкіх выбарах (у 2016 г.) У склад участковых выбарчых камісій патрапіла 10,3% вылучаных прадстаўнікоў апазіцыйных партый, і 89% - ад вылучаных праўладнымі партыямі. Ад вылучаных пяццю найбуйнейшымі праўладнымі грамадскімі арганізацыямі (БРСМ, «Белая Русь», Саюз жанчын, Саюз ветэранаў і Федэрацыя прафсаюзаў) у камісіі прайшло 94%.

Падводзячы вынікі назірання, з году ў год праваабаронцы прыходзяць да высновы, што выбары не былі свабоднымі і дэмакратычнымі. Ці стане выключэннем гэтая кампанія? Казаць пра вынікі назірання, вядома, рана, але ўжо цяпер відаць, што праводзіцца яны будуць па тым жа заканадаўству, што і папярэднія, калі было выказана шмат крытыкі як нацыянальнымі, так і незалежнымі міжнароднымі назіральнікамі. Замест сапраўдных свабодных выбараў мы зноў маем шанцы, па пазнакай ацэнцы аднаго іх маіх калегаў, атрымаць адміністрацыйную працэдуру па прызначэнні на чарговы тэрмін наступнай каманды дэпутатаў.

Даведка «БелГазеты». Разам са стартам кампаніі па выбарах у ПП НС праваабаронцы традыцыйна пачалі назіранне за парламенцкімі выбарамі. Каардынатары незалежнага назірання ад кампаніі «Праваабаронцы за свабодныя выбары» Алег Гулак (РПГА "Беларускі Хельсінкскі камітэт») і Уладзімір Лабковіч (ПЦ "Вясна") распавялі журналістам, якім чынам і ў якім палітычным кантэксце будзе праходзіць новае назіранне. Ацэньваючы агульнапалітычную сітуацыю, якая склалася напярэдадні цяперашняй выбарчай кампаніі, праваабаронцы адзначылі, што яна фактычна застаецца такой, якой была ў мінулым годзе, калі праходзілі выбары ў мясцовыя Саветы дэпутатаў. Праваабаронцы падкрэслілі, што, прызначыўшы выбары на восень 2019г., ЦВК адмяніў амаль год (дзве сесіі) працы парламента, абранага ў 2016 г., Тым самым груба парушыўшы Канстытуцыю. Паводле праваабаронцаў, у чарговы раз прапановы ад кампаніі «Праваабаронцы за свабодныя выбары», а таксама шматлікія рэкамендацыі БДІПЧ АБСЕ па ўнясенні змяненняў у Выбарчы кодэкс не былі прынятыя да ўвагі. Юрыст "Вясны" нагадаў пра асноўныя працэдурах, якія, на думку праваабаронцаў, павінны быць зменены ў першую чаргу, каб гаварыць аб свабодных і дэмакратычных выбарах у краіне. Гэта - працэс фарміравання выбарчых камісій, датэрміновае галасаванне, працэдура падліку галасоў і судовыя спрэчкі адносна выбарчых працэдур. Таксама праваабаронцы прагназуюць, што парламенцкая кампанія будзе праходзіць на фоне апатыі з боку як грамадзян, так і палітычных суб'ектаў. Праваабаронцы нагадалі, што мэта незалежнага назірання - паказаць, наколькі свабодна грамадзяне Беларусі могуць рэалізаваць сваё права выбіраць і быць абранымі. У кампаніі па назіранні за выбарамі будзе ўдзельнічаць 40 доўгатэрміновых назіральнікаў і каля 300 кароткатэрміновых. Доўгатэрміновыя назіральнікі, якія знаходзяцца ў розных рэгіёнах Беларусі, будуць адсочваць усе этапы выбарчай кампаніі: ад фарміравання выбарчых камісій, рэгістрацыі кандыдатаў, агітацыі да этапу галасавання і падліку галасоў. Кароткатэрміновыя будуць задзейнічаны падчас датэрміновага галасавання і асноўнага дня галасавання на 200 выбарчых участках.